Depresja w przebiegu padaczki

Częstość zachorowania na depresję wśród chorych na padaczkę waha się między 40 a 75%, podczas kiedy w populacji ogólnej określa się ją na 3 do 9%

Wśród pacjentów z innymi przewlekłymi chorobami neurologicznymi częstość zachorowań na depresję jest niższa niż u pacjentów z padaczką, np. dotyczy 7,5 % pacjentów ze stwardnieniem rozsianym, 20% pacjentów po udarze mózgu, 38% osób z przewlekłymi bólami głowy. W cukrzycy stwierdza się występowanie depresji u 9% do 13% badanych a wśród pacjentów z astmą około 16%. U chorych na padaczkę depresja jest ogromnym problemem społecznym. Stwierdzana jest nie tylko częściej niż w populacji innych chorych, ale także notuje się cięższy przebieg choroby, wymagający wieloletniego leczenia, często szpitalnego oraz większe ryzyko prób samobójczych. Określa się, że ryzyko próby samobójczej dotyczy nawet 12% pacjentów chorych na padaczkę w porównaniu do 1-1,2% pacjentów z populacji ogólnej. Głównymi czynnikami ryzyka prób samobójczych u pacjentów z padaczką, oprócz klinicznej depresji jest lekooporność, leczenie więcej niż dwoma lekami jednocześnie oraz nadużywanie alkoholu.

Osobnym problemem jest występowanie depresji u dzieci i młodzieży. W populacji pacjentów chorych na padaczkę poniżej 18 roku życia występowanie depresji dotyczy do 23%-30%. Za główny czynnik ryzyka uważa się obecność lekoopornych napadów, przewlekłą terapię lekami przeciwpadaczkowymi i związane z nią ograniczenia społeczne. Ryzyko myśli samobójczych jest pięciokrotnie większe niż w populacji ogólnej w podobnym wieku i wiąże się głównie ze złym funkcjonowaniem dziecka w środowisku i stygmatyzacją. Poważne myśli samobójcze występują częściej u młodzieży niż dzieci i dotyczą 17% pacjentów z padaczką w wieku 13-18 lat.
Z uwagi na powyższe dane, prawidłowe rozpoznanie depresji u pacjentów chorych na padaczkę i jej leczenie jest szczególnie istotne.

Depresja przednapadowa

U 2 do 10% pacjentów znaczące klinicznie obniżenie nastroju, potocznie określane jako depresja, ale także lęk lub drażliwość mogą być objawami wyprzedzającymi pojawienie się napadu padaczkowego. Etiologia tego zjawiska, określanego mianem depresji prodromalnej nie jest jasna. Przypuszcza się, że obniżony nastrój może być wywołany wyładowaniami w ognisku padaczkowym poprzedzającymi wystąpienie napadu. Najczęściej obniżenie nastroju pojawia się przed uogólnionymi napadami toniczno-klonicznymi, które wyprzedza średnio na około 30 minut (od 10 min do 3 dni), ale opisywane jest także u pacjentów z napadami częściowymi złożonymi (nawet do 1/3 pacjentów), natomiast nie notuje się tego zjawiska u pacjentów z napadami pierwotnie uogólnionymi.

Depresja napadowa

Stereotypowe obniżenie nastroju może być zasadniczym lub jedynym elementem napadu padaczkowego. Szczególnie dotyczy to napadów częściowych prostych, które u 1% pacjentów przebiegają jako napadowe obniżenie nastroju lub niespecyficzne poczucie winy lub częściowych złożonych, jeśli współwystępują zaburzenia świadomości. Obserwowano także uczucie smutku, przygnębienia, bądź nawet rozpaczy towarzyszące stanowi padaczkowemu. Powyżej opisane objawy mogą występować także u 10% pacjentów z napadami zlokalizowanymi w płacie skroniowym. Obniżenie nastroju będące objawem napadu padaczkowego nie może być nazywane depresją, ponieważ trwa krótko i nie towarzyszą mu inne zasadnicze objawy depresji takie jak: lęk, obniżenie sprawności intelektualnej czy zaburzenia snu.

Depresja ponapadowa

Ponapadowe zaburzenia nastroju, najczęściej jego obniżenie (do 24 godzin po napadzie padaczkowym), opisywane są najczęściej u pacjentów z napadami częściowymi złożonymi z ogniskiem w płacie skroniowym. Jest to niebezpieczny objaw, ponieważ towarzyszą mu myśli lub tendencje samobójcze zgłaszane przez 30-45% chorych z powyższymi objawami. Znamiennie częściej występują w przypadkach lokalizacji ogniska padaczkowego w płatach skroniowych. Powyższe zjawisko także nie może być określane mianem depresji, jako klinicznego zespołu objawów, ponieważ obniżenie nastroju nie spełnia kryterium czasu i z reguły, poza myślami samobójczymi nie występują inne objawy.

Depresja międzynapadowa

Depresja międzynapadowa jest najczęstszą postacią depresji wśród pacjentów chorych na padaczkę, występuje w okresie między napadami padaczkowymi. Jej objawy mają, co najmniej średnie nasilenie (utrudniają codzienne funkcjonowanie) oraz trwają dłużej niż 72 godziny, chociaż w praktyce przyjmuje się 2-togodniowe utrzymywanie się objawów. Pod względem kryteriów diagnostycznych jest to postać depresji, która nie ma bezpośredniego związku z wystąpieniem napadu padaczkowego, towarzyszą jej inne objawy osiowe depresji i pod względem przebiegu klinicznego nie różni się od depresji jako choroby rozpoznawanej u pacjentów niechorujących na padaczkę.

Depresja organiczna

Rozpoznanie depresji organicznej, dawniej zwanej endogenną, chętnie rozpoznawanej u pacjentów chorych na padaczkę, wymaga ustalenia związku przyczynowego między zachorowaniem na padaczkę a wystąpieniem zespołu objawów klinicznych związanych z depresją. Szczególnie dyskutowany jest związek między uszkodzeniem płata skroniowego a pojawieniem się depresji u pacjentów z lekoopornymi napadami pochodzenia skroniowego. Sądzi się, że pewne typy napadów mogą bezpośrednio indukować zaburzenia czynności mózgu w okolicach odpowiedzialnych za reakcje emocjonalne, co klinicznie może manifestować się jako obniżenie nastroju, lęk lub zaburzenia zachowania. Niedobór serotoniny, jednej a bardzo ważnych substancji występujących w mózgu, który leży u podstaw depresji może także odgrywać rolę w patogenezie padaczki. Podobnie dwojaką rolę mogą odgrywać zaburzenia innych neuroprzekaźników.

Dystymia

Dystymia jest terminem wieloznacznym. Niektórzy autorzy traktują dystymię jako mniej nasiloną depresję, inni uważają, że jest to pojęcie związane nie tylko z chorobą afektywną jednobiegunową, ale także jest postacią choroby afektywnej dwubiegunowej. Inni autorzy traktują dystymię jako powikłanie depresji, szczególnie tej opartej na podłożu organicznym, czyli związanej z uszkodzeniem mózgu. Uważa się, że dystymia to łagodne zaburzenia nastroju, trwające co najmniej 2 lata, występujące u chorych z chorobami afektywnymi po okresie wolnym od zaburzeń nastroju (w remisji). Wśród pacjentów chorych na padaczkę nie ma badań opartych na dużym materiale klinicznym porównujących wystąpienie dystymii z jej rozpowszechnieniem w populacji ogólnej. Trudności w określeniu rozpowszechnienia wynikają także z niejednoznacznej definicji dystymii. Uważa się jednak, że 15-20% pacjentów chorych na padaczkę cierpi na łagodne i przewlekłe (trwające powyżej 2 lat) obniżenie nastroju, najczęściej nierozpoznawalne i nieleczone.

Ałbena Grabowska – Grzyb
Pracownia Patofizjologii i Elektroencefalografii Szpital im. Dzieci Warszawy z siedzibą w Dziekanowie Leśnym